Σχολικός εκφοβισμός - Τί είναι;
Το φαινόμενο
του σχολικού εκφοβισμού μελετήθηκε για πρώτη φορά το 1978 στη Νορβηγία
και 9 χρόνια μετά, το 1987, σε πολλά επιστημονικά περιοδικά εμφανίζεται ο
σχετικός όρος “bullying”.
Ενώ σαν φαινόμενο επισημαίνεται και καταγράφεται τη δεκαετία του 1970, δεν θα πρέπει να θεωρηθεί ότι εμφανίζεται και τότε. Εξάλλου αποτελεί μια ακόμη έκφραση της βίαιης συμπεριφοράς η οποία υπάρχει με τη γέννηση του ανθρώπου.
Στο φαινόμενο του bullying εμπλέκονται πολλά μέρη
Ενώ σαν φαινόμενο επισημαίνεται και καταγράφεται τη δεκαετία του 1970, δεν θα πρέπει να θεωρηθεί ότι εμφανίζεται και τότε. Εξάλλου αποτελεί μια ακόμη έκφραση της βίαιης συμπεριφοράς η οποία υπάρχει με τη γέννηση του ανθρώπου.
Στο φαινόμενο του bullying εμπλέκονται πολλά μέρη
- Το παιδί που δέχεται βία
- Το παιδί ή ομάδα παιδιών που ασκεί βία
- Τα παιδιά θεατές
- Οι εκπαιδευτικοί
- Οι γονείς
Στην
ουσία αναφέρεται στην βία μεταξύ παιδιών. Στην ιστορία του Όλιβερ
Τουίστ - που διαδραματίζεται τον 19ο αιώνα - υπάρχουν πολλά στοιχεία
βίας μεταξύ παιδιών τα οποία επιβιώνουν μέχρι σήμερα. Τα μυθιστορήματα
για το Αγγλοσαξωνικό εκπαιδευτικό σύστημα όπου ο εκφοβισμός των
μεγαλύτερων είναι αποδεκτό καθεστώς
Σύμφωνα με τον Olweus σχολική βία και σχολικός εκφοβισμός παρατηρείται όταν ένα παιδί «εκτίθεται, κατ’ επανάληψη και σε διάρκεια χρόνου, σε αρνητικές πράξεις από ένα ή περισσότερα άτομα.»
Σύμφωνα με τον Olweus σχολική βία και σχολικός εκφοβισμός παρατηρείται όταν ένα παιδί «εκτίθεται, κατ’ επανάληψη και σε διάρκεια χρόνου, σε αρνητικές πράξεις από ένα ή περισσότερα άτομα.»
Ο
όρος «αρνητική πράξη» αναφέρεται στην πράξη εκείνη με την οποία «ένα
άτομο προκαλεί εσκεμμένη βλάβη ή συναισθηματική δυσκολία σε άλλο άτομο,
μέσω σωματικής επαφής, λεκτικώς ή με άλλους τρόπους.»
Μια
σημαντική παράμετρος που τίθεται είναι η έννοια της επανάληψης. Το
φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού δεν είναι ένα μεμονωμένο γεγονός. Δεν
είναι ένας απλός τυχαίος καβγάς μεταξύ δυο παιδιών στη σχολική αυλή.
Επίσης περιλαμβάνει ανισορροπία δύναμης ή εξουσίας μεταξύ του παιδιού
που εκφοβίζει και του παιδιού που εκφοβίζεται
Το
αποτέλεσμα αυτής της πράξης είναι η δεύτερη σημαντική παράμετρος. Οι
πράξεις σχολικού εκφοβισμού έχουν αποτέλεσμα ή θα μπορούσαν να έχουν ως
αποτέλεσμα σωματική βλάβη ή συναισθηματικές δυσκολίες (δυσκολίες
συμπεριφοράς) πάνω στο παιδί.
Η
τελευταία παράμετρος έχει να κάνει με τις μορφές του σχολικού
εκφοβισμού ο οποίος μπορεί να είναι σωματικός, λεκτικός ή με οποιαδήποτε
άλλη μορφή.
Γενικά το Bullying μπορεί να περιλαμβάνει
- Άσκηση φυσικής βίας, χτυπήματα, τσιμπήματα, δαγκωνιές, σπρωξίματα,
- Εσκεμμένο ή συχνό αποκλεισμό μαθητών από κοινωνικές δραστηριότητες, κοινωνική απομόνωση ή αποκλεισμό
- Σεξουαλική παρενόχληση
- Χρησιμοποίηση υβριστικών ή περιπαικτικών εκφράσεων, πειράγματα, παρατσούκλια, κοροϊδία
- Απειλές και εκβιασμό
- Υβριστικές ή περιπαικτικές εκφράσεις για τη φυλή, την εθνικότητα, τη θρησκεία, την ταυτότητα αναπηρίας, τη σεξουαλική ταυτότητα του θύματος
- Κλοπές ή και Ζημιές στα προσωπικά αντικείμενα του θύματος
- Επιδιωκόμενη απομάκρυνση των φίλων
- Διάδοση κακοηθών και ψευδών φημών
- Ηλεκτρονικό bullying cyber bullying (Το cyberbullying περιγράφεται ως "η επαναλαμβανόμενη και εκ προθέσεων βλάβη που προκαλείται διαμέσου της χρήσης ηλεκτρονικών υπολογιστών, κινητών τηλεφώνων και άλλων ηλεκτρονικών συσκευών" Το Cyberbulling εμφανίζεται συχνότερα σε ιστότοπους όπου συγκεντρώνεται μεγάλος αριθμός εφήβων)
Bullying ή πείραγμα.
O Olweus τονίζει τη διαφορά του bullying
με το «πείραγμα» στα πλαίσια του παιχνιδιού. Το «πείραγμα» αυτό συνήθως
συμβαίνει μεταξύ φίλων και δεν περιλαμβάνει την πρόκληση σωματικού
πόνου των άλλων. Αντίθετα το bullying εμπλέκει άτομα που δεν έχουν
φιλικές σχέσεις.
Η χαρακτηριστική ανισορροπία δύναμης διατυπώνει ο olweus στον ορισμό του μπορεί να αναφέρεται στα ατομικά ή κοινωνικά χαρακτηριστικά του δράστη και του θύματος.
Το «πείραγμα» μπορεί εύκολα να μετατραπεί σε εκφοβισμό αν συμβαίνει για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα και το σημαντικότερο όταν το παιδί αισθανθεί ότι οι πράξεις των άλλων δεν διέπονται από αστείο και δεν γίνονται μέσα στα όρια του παιχνιδιού
Η χαρακτηριστική ανισορροπία δύναμης διατυπώνει ο olweus στον ορισμό του μπορεί να αναφέρεται στα ατομικά ή κοινωνικά χαρακτηριστικά του δράστη και του θύματος.
Το «πείραγμα» μπορεί εύκολα να μετατραπεί σε εκφοβισμό αν συμβαίνει για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα και το σημαντικότερο όταν το παιδί αισθανθεί ότι οι πράξεις των άλλων δεν διέπονται από αστείο και δεν γίνονται μέσα στα όρια του παιχνιδιού
Το παιδί που εκφοβίζει - Προφίλ
Στην εκδήλωση
του φαινόμενου ιδιαίτερο ενδιαφέρον συγκεντρώνει το παιδί (ή ομάδα
παιδιών) που εκφοβίζουν το οποίο συχνά γεννά αντιφατικά συναισθήματα. Σε
πολλούς ανθρώπους γεννά θυμό και αγανάκτηση ενώ πολλοί αναγνωρίζουν την
ανάγκη για στήριξη που έχει αυτό το παιδί.
Πάντα θα πρέπει να θυμόμαστε ότι πίσω από ένα παιδί που εκφοβίζει θα βρεθούν
● Ανάγκη για κυριαρχία πάνω σε άλλους
● Αδυναμία ελέγχου παρορμήσεων
● Μειωμένη ικανότητα αυτοελέγχου
● Αδυναμία τήρησης κανόνων και ορίων
● Ασυνήθιστα χαμηλό άγχος
● Διογκωμένη αυτοεικόνα
● Έλλειψη αίσθησης του μέτρου
● Η δημοτικότητα τους βρίσκεται στο μέσο όρο ή κάτω από αυτόν και χαμηλώνει καθώς προσχωρούν στις εκπαιδευτικές βαθμίδες
● Είναι εχθρικό απέναντι στο περιβάλλον του (ιδιαίτερα σε γονείς και εκπαιδευτικούς)
● Απόλυτη έλλειψη ενσυναίσθησης
● Είναι δυνατό να περιβάλλονται από άλλους συμμαθητές τους οι οποίοι δεν εκφοβίζουν άμεσα αλλά ενισχύουν το παιδί που εκφοβίζει
● Αδυναμία ελέγχου παρορμήσεων
● Μειωμένη ικανότητα αυτοελέγχου
● Αδυναμία τήρησης κανόνων και ορίων
● Ασυνήθιστα χαμηλό άγχος
● Διογκωμένη αυτοεικόνα
● Έλλειψη αίσθησης του μέτρου
● Η δημοτικότητα τους βρίσκεται στο μέσο όρο ή κάτω από αυτόν και χαμηλώνει καθώς προσχωρούν στις εκπαιδευτικές βαθμίδες
● Είναι εχθρικό απέναντι στο περιβάλλον του (ιδιαίτερα σε γονείς και εκπαιδευτικούς)
● Απόλυτη έλλειψη ενσυναίσθησης
● Είναι δυνατό να περιβάλλονται από άλλους συμμαθητές τους οι οποίοι δεν εκφοβίζουν άμεσα αλλά ενισχύουν το παιδί που εκφοβίζει
Εάν δεν ληφθεί άμεσα η κατάλληλη φροντίδα υπάρχουν αυξημένα ποσοστά μελλοντικής
● παραβατικής συμπεριφοράς,
● χρήσης ουσιών και
● εμπλοκής με το νόμο
● παραβατικής συμπεριφοράς,
● χρήσης ουσιών και
● εμπλοκής με το νόμο
Ο ρόλος των παιδιών θεατών
Σημείο -
κλειδί στην εμφάνιση του φαινόμενου αποτελούν τα παιδιά - θεατές. Με την
συμπεριφορά τους διευκολύνουν ή λειτουργούν ανασταλτικά στην εμφάνιση
του φαινόμενου.
Οι αναμενόμενες αντιδράσεις των υπόλοιπων παιδιών είναι:
● Να γελάσουν
● Να χαμογελάσουν
● Να αδιαφορήσουν
● Να μιλήσουν στο διπλανό τους και να σχολιάσουν αυτό που γίνεται είτε θετικά είτε αρνητικά
● Να κοιτούν και να μην κάνουν απολύτως τίποτε
● Να χαμογελάσουν
● Να αδιαφορήσουν
● Να μιλήσουν στο διπλανό τους και να σχολιάσουν αυτό που γίνεται είτε θετικά είτε αρνητικά
● Να κοιτούν και να μην κάνουν απολύτως τίποτε
Οι συγκεκριμένες αντιδράσεις ενισχύουν
την συμπεριφορά του παιδιού που ασκεί βια καθώς με το να γελάσουν /
χαμογελάσουν οι υπόλοιποι ή να σχολιάσουν το γεγονός έχει επιτύχει να
κερδίσει την προσοχή τους.
Στις υπόλοιπες αντιδράσεις αδιαφορία /
απραξία είτε δεν δίνει σημασία είτε εντείνει την επιθετική συμπεριφορά
προς το παιδί προκειμένου να «κερδίσει» και αυτούς.
Από την άλλη πλευρά οι συγκεκριμένες
αντιδράσεις επηρεάζουν σημαντικά το παιδί που δέχεται εκφοβισμό. Το
γέλιο, το χαμόγελο, η αδιαφορία και η απραξία ενισχύουν τη μοναξιά του
παιδιού και σε ένα δεύτερο επίπεδο την επιβεβαίωση της πράξης του
παιδιού που εκφοβίζει και άρα ενισχύει την ενοχή του παιδιού.
Επίσης ο σχολιασμός του γεγονότος ενισχύει με τη σειρά του και την ντροπή που βιώνει το παιδί και τη μοναξιά του.
Ο ρόλος των εκπαιδευτικών
Στην εκδήλωση ενός φαινόμενου μέσα στο σχολικό πλαίσιο πρώτο λόγο οφείλουν να έχουν και οι εκπαιδευτικοί.
Σε γενικές γραμμές ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να:
● ενημερωθεί για το φαινόμενο και ως συνέπεια να γίνει ικανότερος να το αναγνωρίζει να το σταματά άμεσα και να μπορεί να αναπτύξει στη συνέχεια προγράμματα ή τεχνικές παρέμβασης για εκτόνωση του
● Μην αγνοήσει ή υποτιμήσει κάτι που του αναφέρει το παιδί
● Κάνει άμεση και αυστηρή παρατήρηση αμέσως μετά το περιστατικό
● Να αξιοποιήσει τη «δύναμη» του παιδιού που ασκεί βία σε θετικές συμπεριφορές
● Να αναπτύξει δραστηριότητες σχετικά με το φαινόμενο (συζήτηση, παιχνίδι ρόλων, ανάγνωση λογοτεχνικών κειμένων)
● Να Δημιουργήσει θετικό κλίμα στο σχολείο
● Να προστατεύσει το παιδί που δέχεται τη βία, να μη του ζητάτε να εξηγήσει μπροστά σε άλλους τι έχει γίνει, αλλά σε κατ’ ιδίαν συνάντηση να γίνεται προσπάθεια αποενοχοποίησης και συναισθηματικής ενίσχυσης
● ενημερωθεί για το φαινόμενο και ως συνέπεια να γίνει ικανότερος να το αναγνωρίζει να το σταματά άμεσα και να μπορεί να αναπτύξει στη συνέχεια προγράμματα ή τεχνικές παρέμβασης για εκτόνωση του
● Μην αγνοήσει ή υποτιμήσει κάτι που του αναφέρει το παιδί
● Κάνει άμεση και αυστηρή παρατήρηση αμέσως μετά το περιστατικό
● Να αξιοποιήσει τη «δύναμη» του παιδιού που ασκεί βία σε θετικές συμπεριφορές
● Να αναπτύξει δραστηριότητες σχετικά με το φαινόμενο (συζήτηση, παιχνίδι ρόλων, ανάγνωση λογοτεχνικών κειμένων)
● Να Δημιουργήσει θετικό κλίμα στο σχολείο
● Να προστατεύσει το παιδί που δέχεται τη βία, να μη του ζητάτε να εξηγήσει μπροστά σε άλλους τι έχει γίνει, αλλά σε κατ’ ιδίαν συνάντηση να γίνεται προσπάθεια αποενοχοποίησης και συναισθηματικής ενίσχυσης
Επίσης:
● Συστήνεται να αποφεύγεται η ποινικοποίηση της πράξης και η τιμωρία του παιδιού με αποβολές από τη σχολική μονάδα καθώς δεν είναι αποτελεσματικές.
● Θα πρέπει να δημιουργείται τέτοιο κλίμα στο σχολείο ουτώς ώστε να μην καλύτονται τέτοια μυστικά.
● Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να μην ζητηθεί η «συμφιλίωση» μεταξύ παιδιού που δέχεται βία και παιδιού που ασκεί βία καθώς υπάρχει ο κίνδυνος να επαναθυματοποιηθεί το ένα παιδί και το άλλο να επιβεβαιώσει την «δύναμη» και κυριαρχία» του.
● Συστήνεται να αποφεύγεται η ποινικοποίηση της πράξης και η τιμωρία του παιδιού με αποβολές από τη σχολική μονάδα καθώς δεν είναι αποτελεσματικές.
● Θα πρέπει να δημιουργείται τέτοιο κλίμα στο σχολείο ουτώς ώστε να μην καλύτονται τέτοια μυστικά.
● Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να μην ζητηθεί η «συμφιλίωση» μεταξύ παιδιού που δέχεται βία και παιδιού που ασκεί βία καθώς υπάρχει ο κίνδυνος να επαναθυματοποιηθεί το ένα παιδί και το άλλο να επιβεβαιώσει την «δύναμη» και κυριαρχία» του.
(επιλέξτε το λογότυπο για να πλοηγηθείτε στον ιστότοπο της Καμπάνιας)
